Historia medycyna naturalnej w Europie

Leczenie holistyczne i historia medycyny naturalnej w Europie ma swoich licznych przedstawicieli. Na rozwój metod leczenia (zarówno naturalnych, jak i klinicznych) w Europie miała wpływ już medycyna egipska. Medycyna Egiptu zawierała zarówno wiele elementów korespondujących z dzisiejszą medycyną naturalną, jak i elementy typowe dla podejścia klinicznego. Z jednej strony (w ramach metod klasyfikowanych obecnie jako naturalne) praktykowano oddziaływanie hipnotyczne na chorych, oddziaływanie magnetyczne czy bioenergoterapeutyczne, ziołolecznictwo i terapie żywieniową, a z drugiej strony także chirurgię i farmację.

Jeśli chodzi o farmację w Egipcie, to oczywiście były to stosunkowo proste formy szukania receptur leczniczych, ale ciekawostką jest fakt, że słowo farmacja pochodzi od egipskiego Ph-armaki, co oznacza: zapewniający bezpieczeństwo. Mocno zaawansowana, jak na tamten okres, była natomiast chirurgia egipska. Lekarze i kapłani egipscy mieli spore umiejętności w składaniu złamań kości, posiadali dużą wiedzę na temat możliwości balsamowania zwłok, a nawet potrafili przeprowadzać udane zabiegi trepanacji czaszki na żyjących osobach.

Medyczna wiedza Egiptu oraz podejście do zdrowia medycyny egipskiej bardzo mocno wpływało na rozwój medycyny w Europie, a zwłaszcza w starożytnej Grecji. Szczególnie interesująca jest tutaj właśnie jedność i równoległość podejścia naturalnego (np. hipnoza) i klinicznego (np. chirurgia). Już u samego Hipokratesa, uważanego za ojca medycyny nowożytnej (akademicko-klinicznej), zauważamy silne elementy typowe dla współczesnej medycyny komplementarnej – położenie silnego nacisku na prewencję (zapobieganie chorobom), rozwijanie ziołolecznictwa, eksponowanie wagi postawy etycznej i ideowej lekarza wobec chorego, oraz zainteresowanie uzdrawianiem.

Studiując bliżej postać Hipokratesa możemy zauważyć, że jego podejście do zdrowia i choroby opierało się na jednoczesnej ważności i wartości wszystkich poziomów pozytywnego oddziaływania na organizm ludzki. Naczelną zasadą Hipokratesa było nieszkodzenie pacjentowi, a proces leczenia widział on jako wspomaganie naturalnych procesów zdrowienia. Lekarz dla Hipokratesa to minister naturae (sługa natury); Hipokrates opisał m.in. lecznicze oddziaływanie ćwiczeń fizycznych, pozytywne oddziaływanie światła i ciepła na organizm, czy tez leczenie zimnem. Jednocześnie zajmował się on także anatomią, chirurgią, położnictwem, patologią, rehabilitacją itp.

Innym, bardzo pokrewnym medycynie naturalnej, podejściem do zdrowia w starożytnej Grecji była medycyna sakralna, uprawiana w świątyniach Asklepiosa. Świątynie Asklepiosa moglibyśmy uznać za pierwsze miejsca uzdrowiskowe w Europie – z zaznaczeniem, że oprócz terapii fizycznych, przykładano w nich także bardzo dużą wagę do oddziaływania psychologicznego i duchowego. Świątynie takie były zazwyczaj odpowiednio usytuowane (w miejscach szczególnie pozytywnych, w których zazwyczaj występowały wody lecznicze), tworząc specyficzną atmosferę, sprzyjającą porzuceniu codziennych trosk. Obsługujący je kapłani posiadali zarówno spore przygotowanie medyczne (m.in. znajomość anatomii i chirurgii), jak i umiejętności psycho-duchowe.

Pielgrzymi poszukujący zdrowia dokonywali najpierw oczyszczających kąpieli; oprócz oddziaływanie higienicznego i leczniczego (stosowano zazwyczaj źródła uzdrowiskowe) kąpiel taka reprezentowała także oczyszczenie osobowości. Poszukujący zdrowia pielgrzym miał pozostawić za bramami świątyni wszystkie swoje troski i zmartwienia dnia codziennego – do świątyni miał wejść z całkowicie czystym sercem i umysłem. Następnie w atmosferze bardzo intymnej i sakralnej próbował on w głównej części świątyni nawiązać kontakt ze swoim wnętrzem, intuicją i wyższą rzeczywistością duchową, którą reprezentował tutaj Asklepios – bóg-uzdrowiciel.

Następnie pielgrzymujący chory udawał się na spoczynek, który jednocześnie był pewną specjalną formą terapii: rodzajem kontemplacji, transu i modlitwy. Chorzy leżeli na skórach rozłożonych w głównej części świątyni przez całą noc, w czasie której mieli dostąpić bądź to uzdrowienia, bądź intuicyjnej wskazówki dotyczącej odpowiedniego sposobu leczenia ich dolegliwości.

W podejściu takim zauważyć można wiele elementów typowych dla ujęcia komplementarnego (medycyny naturalnej). W usytuowaniu świątyni wykorzystywano pozytywne wpływy środowiskowe (świątynie Asklepiosa, podobnie jak współczesne sanatoria, często leżały także nad leczniczymi wodami i miejscami o sprzyjającym mikroklimacie). Postawa porzucenia trosk i podniosłego nastroju bardzo istotnie wpływała na psychikę chorego – całość sytuacji sprzyjała wzmocnieniu motywacji do wyzdrowienia. Atmosfera zagłębienia się w sobie, w ciszy i w bóstwie, miała wiele cech typowych dla procesu medytacji. Zjawiska takie, jak relaksacja, wejście w bardziej głębokie obszary psychiki, potem wielokrotnie wykorzystywane były w różnego rodzaju terapiach psychosomatycznych, m.in. w treningu autogennym Schultza.

Medycyna Integralna - Historia Medycyna Naturalnej w Europie

Wybitną postacią naturalnego i wielopoziomowego podejścia do zdrowia była średniowieczna chrześcijańska mniszka – św. Hildegarda z Bingen (1098-1179; niem.: Hildegard von Bingen). Jej dzieła medyczne uważane są przez niektórych badaczy za najwybitniejsze osiągnięcia medycyny średniowiecza w Europie. Owa kseni (przeorysza klasztoru Benedyktynek) zarówno zajmowała się komponowaniem muzyki sakralnej, jak i pisała podręczniki terapeutyczne m.in. opisujące działanie 484 ziół. Najsłynniejsze jej dzieło o ziołolecznictwie i medycnie naturalnej to Liber subtilitatum naturarum creatarum. Ponadto stworzyła całościowy system leczniczy łącząc w jedno medycynę, ducha i modlitwę. Ciekawy jest fakt, że wiele aspektów jej podejścia do zdrowia wykazuje istotne podobieństwo do wschodnich systemów medycznych, m.in. do medycyny chińskiej. Jest tak m.in. dlatego, że św. Hildegarda z Bingen bardzo głęboko interesowała się grecką koncepcją czterech żywiołów (ziemia, woda, ogień, powietrze) Podobnie jak w medycynie chińskiej (cykl pięć przemian) starała się Hildegarda intuicyjnie uchwycić subtelna grę żywiołów tworzących rzeczywistość materialną, zjawiska energetyczne mające istotny wpływ na zdrowie.

Kolejną wybitną, jednocześnie bardzo znaną postacią był Paracelsus (Theophrastus Bombastus z Hoheneim – 1493-1541). Paracelsus może być zarówno uznany za wieliego lidera medycyny akademickiej i klasycznej, jak i za wybitną osobistość medycyny naturalnej i komplementarnej.

Ten wybitny medyk i alchemik odrodzenia ceniony jest zarówno w środowiskach medycyny konwencjonalnej, jako prekursor chemii leków i nowoczesnej medycyny empirycznej. Paracelsus odszedł od spekulatywnego podejścia do medycyny i zdecydowanie zwrócił się w kierunku wykonywania doświadczeń naukowych. Dzięki takiemu podejściu odkrył szereg istotnych receptur i przyczynił się do postawienia podwalin pod laboratoryjny rozwój wiedzy chemicznej. Jednocześnie jako jeden z pierwszych medyków w Europie postulował on wiedzę o układzie krwionośnym w organizmie człowieka.

Jednocześnie jednak Paracelsus jest wielkim inspiratorem do poszukiwań niekonwencjonalnych i metod medycyny naturalnej. Jego pogląd witalistyczny na naturę zdrowia i sposobu działania wszechświata był typowo duchowy – niematerialistyczny i korespondował z dzisiejszym trendem do holistycznego ujmowania rzeczywistości. Za podstawę uzdrawiania i podstawę funkcjonowania rzeczywistości uważał archeusa (duchową, energetyczną zasadę życia tkwiącej w każdej istocie). Zdaniem Paracelsus możliwe jest uzdrawiania poprzez przekazywanie siły duchowej, zarówno będąc w pobliżu chorego, jak i na odległość. Wobec tych elementów niekonwencjonalnych Paracelsus stosował taką samą postawę empiryczno-badawczą jak w obszarze swoich eksperymentów chemicznych.

Nastawienie Paracelsusa było zatem głęboko empiryczne i całkowicie niedogmatyczne. Zasłynął także z tego, że był gotów uczyć się wiedzy medycznej i nabywać doświadczenie zarówno w kontaktach z uczonymi medykami, jak i praktykujących u najróżniejszych znachorek, czy kowali itp. (w tamtych czasach kowale często praktykowali elementy zabiegów medycznych, zwłaszcza stomatologicznych).

W latach 1526-28 Paracelsus pracował jako miejski lekarz i wykładowca medycyny na Uniwersytecie w Bazylei, jednak z powodu niespotykanej ekscentryczności, oraz skrajnego nieakceptowania wszelkich autorytetów medycznych (m.in. Arystotelesa, Galena, Awicenny) musiał opuścić to miasto.

Będąc zarówno praktykiem holistycznym (zwolennik hermetyzmu), który poprzez swe podróże posiadał ogromne umiejętności praktyczne, był Paracelsus zarazem ojcem współczesnej medycyny klinicznej – jako pierwszy wyekstrahował substancje przeciwbólowe z maku i opium, popularyzował dezynfekujące właściwości siarki, badał eksperymentalnie syfilis, opisał krążenie krwi w organizmie. Nade wszystko pierwszy w Europie promował kanon podejścia eksperymentalnego i doświadczalnego w medycynie. Interesował się także wpływem magnesu i magnetyzmu na organizm ludzki, co utorowało drogę Mesmerowi, a później Freudowi w ich eksperymentach nad hipnozą.

Zmiana paradygmatu medycyny z biomedycznego na socjomedyczny i holistyczny, jaka dokonała się w drugiej połowie XX wieku jest niewątpliwie zbliżeniem się do ideałów, jakie wyznawał Paracelsus: niedogmatyczne podejście teoretyczne i otwartość na doświadczalną weryfikację twierdzeń teoretycznych oraz ocenę skuteczności stosowanych terapii. Jednocześnie: docenienie wagi czynników natury fizycznej, chemicznej i biologicznej, jak i czynników natury psychologicznej i duchowej.

Franz Anton Mesmer (1734-1815) to kolejna pasjonująca osobowość w historii Europy – człowiek, który poszukiwał nowych obszarów oddziaływania na zdrowie, próbując połączyć medycynę akademicką z podejściem naturalnym. Mesmer był osobą dość wszechstronnie wykształconą – ukończył studia filozoficzne i teologiczne, następnie rozpoczął studia prawnicze, by w końcu w roku 1766 uzyskać doktorat z medycyny. Treść jego pracy doktorskiej opierała się głównie na Paracelsusie i dotyczyła wpływu roślin na ciało człowieka.

Franz Mesmer, nie doceniany przez jemu współczesnych, jest obecnie uważany za bardzo szczególną postać w powstaniu psychologii jako nauki, a niektóre jego poszukiwania dotyczące możliwości leczenia umysłu przejęli m.in. Charcot, Bernheim, Freud i Jung. Mesmera moglibyśmy uznać dzisiaj za praktyka w dziedzinie powiązań metabolizmu z psychiką (psychosomatyka, psychoneuroimmunologia), a jego metodę leczenia poprzez tzw. magnetyzm zwierzęcy moglibyśmy potraktować bądź to jako elementy oddziaływania poprzez hipnozę, bądź poprzez bioenergoterapeutę. Innymi postaciami bardzo często wymienianymi w literaturze jako prekursorzy zachodniej medycyny niekonwencjonalnej są – niemiecki, dziewiętnastowieczny przemysłowiec Karl von Reichenbach, oraz wywodzący się ze szkoły Freuda, a działający w USA, psychiatra Wilhelm Reich.